“ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG” MỘT TÁC PHẨM THỂ HIỆN PHẨM CHẤT NGƯỜI CỘNG SẢN*
Kỷ niệm 60 năm xuất bản tác phẩm “Đạo đức
cách mạng” (1958-2018) của Chủ tịch Hồ Chí Minh
PGS,TS Đàm Đức Vượng
Bối cảnh ra đời của tác phẩm “Đạo đức cách mạng”
PGS,TS Đàm Đức Vượng
Bối cảnh ra đời của tác phẩm “Đạo đức cách mạng”
Năm 1958, với bút danh
Trần Lực, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết tác phẩm “Đạo đức cách mạng”. Tác phẩm này
dày tới 12 trang in, khổ giấy 15x22 cm. Tác phẩm được đăng trong tạp chí “Học
tập” (Tạp chí Cộng sản), số 12-1958. Sau đó, được in trong “Hồ Chí Minh Toàn tập” 12 tập (tập 9) và “Hồ Chí Minh
Toàn tập” 15 tập (tập 11), được xem
như một tác phẩm mẫu mực (mặc dù chỉ có 12 trang) trình bày về đạo đức cách
mạng.
“Đạo đức cách mạng” ra đời
trong bối cảnh toàn dân ta đang xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu
tranh thực hiện thống nhất nước nhà. Lúc này, ở miền Bắc đã hoàn thành thời kỳ
khôi phục kinh tế (1955-1957) và bước vào thời kỳ cải tạo xã hội chủ nghĩa
(1958-1960). Muốn cải tạo tốt, người cộng sản không gì khác hơn là rèn luyện
đạo đức cách mạng, bởi vì có rèn luyện đạo đức cách mạng tốt, thì cải tạo mới
tốt được.
Xét về mặt triết học, đạo
đức là một trong những hình thái ý thức xã hội, một chế định xã hội thực hiện
chức năng điều chỉnh hành vi của con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã
hội, không trừ một lĩnh vực nào. Sự đánh giá về mặt đạo đức xác định những hành
vi đã làm có phù hợp hay không phù hợp với những yêu cầu của đạo đức. Trong đạo
đức có đạo đức cách mạng (đạo đức cộng sản chủ nghĩa), đó là toàn bộ những
nguyên tắc sống và những quy phạm đạo đức phù hợp với hình thái kinh tế xã hội
xã hội chủ nghĩa. Tiêu chuẩn khách quan của đạo đức cách mạng là đấu tranh cho
sự toàn thắng của chủ nghĩa xã hội. Những nguyên tắc của đạo đức cách mạng tạo
nên những quy tắc đạo đức của người cán bộ, đảng viên.
Nội dung chủ yếu của tác phẩm “Đạo đức cách mạng”
Trước hết, qua tác phẩm
“Đạo đức cách mạng”, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu vấn đề chống chủ nghĩa cá nhân,
vì chủ nghĩa cá nhân là thứ trái ngược với chủ nghĩa tập thể và chủ nghĩa xã
hội. Theo Người, có chống chủ nghĩa cá nhân mới xây dựng đạo đức cách mạng
được. Trong tác phẩm này, Người nhiều lần nhắc đến chủ nghĩa cá nhân và chống
chủ nghĩa cá nhân. Vấn đề này, sau đó, Người đã nêu tiếp trong một số tác phẩm,
trong đó có tác phẩm “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”,
viết năm 1969. Trong tác phẩm “Đạo đức cách mạng”, Người luận rằng, những người
theo chủ nghĩa cá nhân thường biểu hiện ở việc “kể công” với Đảng, đòi ưu đãi,
hưởng thụ, danh dự và địa vị, đòi hỏi quá nhiều quyền lợi cá nhân. Có ít nhiều
thành tích, thì họ muốn Đảng “cảm ơn” họ. Nếu không thỏa mãn yêu cầu của cá
nhân, thì họ oán trách Đảng, cho rằng họ “không có tiền đồ”, họ “bị hy sinh”,
rồi dần dần xa rời Đảng, vi phạm kỳ luật Đảng, phá hoại chính sách của Đảng và
Nhà nước. Đảng viên bị chủ nghĩa cá nhân trói buộc trở nên kiêu ngạo, công
thần, tự cao tự đại, bè phái, chủ quan, tham ô, lãng phí. “Họ phê bình người
khác mà không muốn người khác phê bình họ; không tự phê bình hoặc phê bình một
cách không thật thà, nghiêm chỉnh. Họ sợ tự phê bình thì sẽ mất thể diện, mất
uy tín” (Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 11, tr.608). Đó cũng là một thứ chủ nghĩa
cá nhân, cần phải phê phán. Người nhận định, hiện nay, chủ nghĩa cá nhân đang
ám ảnh một số đồng chí, sinh bệnh quan liêu, mệnh lệnh, kèn cựa, địa vị, vác
mặt làm “quan cách mạng”, chung quy là họ không làm nên trò trống gì. Quan điểm
của Người là đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân không phải là “giày xéo lên lợi
ích cá nhân”, mà là tôn trọng lợi ích cá nhân. Nhưng lợi ích cá nhân phải nằm
trong lợi ích của tập thể, không mâu thuẫn với lợi ích của tập thể, là một bộ
phận của lợi ích tập thể. Một khi lợi ích cá nhân mâu thuẫn với lợi ích tập
thể, thì đạo đức cách mạng đòi hỏi lợi ích riêng của cá nhân phải phục tùng lợi
ích chung của tập thể. Chủ nghĩa cá nhân là một trở ngại lớn cho việc xây dựng
chủ nghĩa xã hội. Vì vậy, thắng lợi của chủ nghĩa xã hội không thể tách rời
thắng lợi của cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân. Người kết luận: “Chủ
nghĩa cá nhân là một kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội. Người cách mạng phải
tiêu diệt nó” (Hồ Chí Minh Toàn tập,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 11, tr. 611).
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho
rằng, đạo đức cách mạng thể hiện ở mối quan hệ giữa đảng viên và quần chúng, ở
cái nghĩa cái tình với nhân dân. Người nói: “Đảng ta là một đảng có tính chất
quần chúng, có hàng chục vạn đảng viên” (Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 11, tr.608). Vì
vậy, phải có mối liên hệ chặt chẽ với quần chúng. Người đảng viên cũng như quần
chúng, mỗi khi có khuyết điểm phải thành thật tự phê bình và phê bình để giúp
đỡ nhau tiến bộ. “Đảng viên phạm sai lầm thì sẽ đưa quần chúng đến sai lầm, cho
nên khi có sai lầm thì các đồng chí ấy sẵn sàng và kịp thời sửa chữa, không thể
để nhiều sai lầm nhỏ cộng thành sai lầm to” (Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 11, tr.608). “Chúng
ta không sợ sai lầm, chỉ sợ phạm sai lầm mà không quyết tâm sửa chữa. Muốn sửa
chữa cho tốt thì phải sẵn sàng nghe quần chúng phê bình và thật thà tự phê
bình” (Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 11, tr. 608, 609). Đó là mối quan hệ thiết thực nhất giữa Đảng và
quần chúng. Theo Người, khuyết điểm lớn là đảng viên không lắng nghe ý kiến của
quần chúng. Khuyết điểm này cần phải sửa chữa ngay. Đạo đức cách mạng là hòa
mình với quần chúng thành một khối, tin quần chúng, hiểu quần chúng, lắng nghe
ý kiến của quần chúng, gần dân, thân dân, cùng với nhân dân tiến hành cuộc đấu
tranh cách mạng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu
vấn đề đạo đức cách mạng phải được thể hiện ở việc học tập, nghiên cứu, làm
việc để không ngừng tiến bộ. Theo Người, trong học tập, trước hết, phải học tập
chủ nghĩa Mác – Lênin, vì có học tập chủ nghĩa Mác – Lênin mới củng cố được đạo
đức cách mạng, giữ vững lập trường, nâng cao sự hiểu biết và trình độ chính
trị, hoàn thành nhiệm vụ được giao. “Học tập chủ nghĩa Mác – Lênin là học tập
cái tinh thần xử trí mọi việc, đối với mọi người và đối với bản thân mình; là
học tập những chân lý phổ biến của chủ nghĩa Mác – Lênin để áp dụng một cách
sáng tạo vào hoàn cảnh thực tế của nước ta. Học để mà làm. Lý luận đi đôi với
thực tiễn” (Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 11, tr.611). Người phê bình một số người
học thuộc lòng sách vở của chủ nghĩa Mác – Lênin. Họ cho mình là hiểu chủ nghĩa
Mác – Lênin hơn ai hết, nhưng khi va chạm đến thực tế, thì lúng túng hoặc giải
quyết một cách máy móc. Những người này học sách vở Mác – Lênin, nhưng không
học tinh thần của chủ nghĩa Mác – Lênin, tinh túy của chủ nghĩa Mác – Lênin,
sáng tạo trên cơ sở chủ nghĩa Mác – Lênin. Học để trang sức, chứ không phải vận
dụng vào công việc cách mạng. Xét cho cùng, đó cũng là chủ nghĩa cá nhân.
Đạo đức cách mạng, theo
Chủ tịch Hồ Chí Minh còn thể hiện ở sự rèn luyện lập trường tư tưởng vững vàng,
không hoang mang dao động khi gặp khó khăn, không nản chí khi gặp hoạn nạn, có
ý chí vươn lên mạnh mẽ trong bất kỳ hoàn cảnh nào; có tinh thần cần, kiệm,
liêm, chính, chí công, vô tư; ở việc tôn trọng con người, xây dựng con người xã
hội chủ nghĩa, phục vụ cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và
đấu tranh thống nhất nước nhà.
Chủ tịch Hồ Chí Minh kết
luận:
“Nói tóm tắt, thì đạo đức cách mạng là:
Quyết tâm suốt đời đấu
tranh cho Đảng, cho cách mạng. Đó là điều chủ chốt nhất.
Ra sức làm việc cho Đảng,
giữ vững kỷ luật của Đảng, thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng.
Đặt lợi ích của Đảng, của
nhân dân lao động lên trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân mình. Hết lòng
hết sức phục vụ nhân dân. Vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu
trong mọi việc.
Ra sức học tập chủ nghĩa
Mác – Lênin, luôn luôn dùng tự phê bình và phê bình để nâng cao để nâng cao tư
tưởng và cải tiến công tác của mình và cùng đồng chí mình tiến bộ”.
(Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà
Nội, 2011, tập 11, tr. 603).
Đó là những giá trị bền
vững của tinh thần “Đạo đức cách mạng”.
60 năm đã trôi qua kể từ
khi tác phẩm “Đạo đức cách mạng” ra đời, đất nước đã có bao đổi thay. Nhiều cán
bộ, đảng viên đã ra sức học tập, rèn luyện đạo đức cách mạng, góp phần xây dựng
Đảng, xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa vững mạnh. “Cũng như ngọc càng mài càng
sáng, vàng càng luyện càng trong” ((Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 11, tr. 612).
------
*
Bài đăng báo Quân đội Nhân dân,
số ra ngày 11-12-2018